Pogledajte kakve mjere predlaže: Nema kupovine helikoptera i automobila...

- Uvesti trogodišnji moratorijum na nabavku helikoptera i službenih automobila za sve nivoe vlasti; ukinuti dnevnice i naknade za službena putovanja zaposlenih u javnom sektoru..., je samo djelić mjera koje vlastima Republike Srpske predlaže profesorica Ekonomskog fakulteta Jelena Trivić. 

Iako je teško projektovati gubitke koje će pretrpjeti privreda u pogledu novonastale situacije sa pandemijom virusa korona, već sada se mogu hitno provesti određene mjere koje bi i u kratkom i u srednjem roku bile neophodne za saniranje stanja u privredi.

Ovo se navodi u analizi, koju je uradila profesorica Ekonomskog fakulteta u Banjaluci Jelena Trivić, koja naglašava da stavlja sve svoje ljudske i intelektualne kapacitetete narodu i institucijama za praćenje i saniranje stanja u ekonomiji Republike Srpske.

Kaže da politička pripadnost ne smije da bude ograničavajući faktor u tom pogledu.

Mjere koje predlaže profesorica Trivić ([email protected]), a koje, kako navodi, do sada nije vidjela ili pročitala da ih je predložila Vlada Republike Srpske: 

1. Uvesti trogodišnji moratorijum na nabavku helikoptera i službenih automobila za sve nivoe vlasti; ukinuti dnevnice i naknade za službena putovanja zaposlenih u javnom sektoru; na svim budžetskim stavkama praviti moguće uštede koje se odnose na često neracionalna trošenja poput stručnih usluga od 25 miliona, ulaganja u razne vile i rezidencije zvaničnika potpuno obustaviti. 

2. Pod hitno uredbom Vlade uvesti princip „jedan čovjek jedna budžetska plata“ za sve koji primaju plate i naknade po više osnova iz javnih izvora sredstava kako bi se dio javnih sredstava oslobodio za pomoć nezaposlenima i privredi. To znači da nema naknada za upravne i nadzorne odbore, nema višestrukih primanja u javnom sektoru, a način provođenja vezati za konačnu izradu registra zaposlenih kod korisnika budžetskih sredstava (Zakon usvojen 2017. godine). 

3. Pod hitno usvajanje mjere koja znači da se PDV plaća po principu naplaćene realizacije, a ne izdate fakture za sve one privredne subjekte koji su u potpunosti obustavili rad u vremenu korona virusa.

4. Ne samo odložiti, nego potpuno otpisati, odnosno osloboditi plaćanja svih obaveza prema državi (poreza i doprinosa i drugih plaćanja) onih privrednih subjekata koji su u vremenu pandemije korona virusa potpuno zatvoreni jer oni ne ostvaruju redovne prihode iz kojih to mogu da izmire.

5. Vezano za neto plate (plate nakon oporezivanja), država, odnosno budžet Republike Srpske (ili IRB- o ovom u nastavku teksta) mora pronaći sredstva i za pomoć svima onim radnicima koji ne rade, odnosno čiji poslodavci ne rade, kako bi im omogućila naknadu u visini minimalne neto plate od 520 КM.

6. Na najave da se iz Centralne banke povuku sredstva, jasno je da takva opcija u sistemu monetarnog odbora ne postoji, Centralna banka ne može da kreditira državu.

Ono što je takođe u izjavama zvaničnika Republike Srpske nejasno, zašto misle da bi smanjenje stope obavezne rezerve Centralne banke dovelo do većeg plasmana komercijalnih banaka privredi i stanovništvu – banke i sada imaju dovoljno sredstava i preko obaveznih rezervi koje drže kod Centralne banke, ali nemaju motiv za ulaganja u privredu, pogovotovo ne u ovim uslovima.

Jedino što preostaje jeste, ono što je i meni nepopularno napisati, a to je da se Republika u ovim vanrednim okolnostima zadužuje brže putem obveznica, a komercijalne banke su svakako imale i ranije interes da ulažu u državne hartije od vrijednosti. Istina je da će time teret sadašnje krize snositi buduće generacije, ali tako je i u ratovima, pa tako će biti i u ovim pandemijskim uslovima.

7. Ono što vlasti Republike Srpske traže od Centralne banke, treba da tražimo od Investiciono-razvojne banke, da ona putem svojih plasmana pomaže ugroženim privrednicima, pa čak i putem bespovratnih sredstava za one koji su najpogođeniji – od slučaja do slučaja zavisi i ovo ne bi trebao biti isti linearan pristup prema svima, ali u skladu sa raspoloživim sredstvima IRB je u ovim okolnostima morala da odigra značajniju ulogu.

Jednostavno, prolongiranje otplate kredita je premalo za ono čime je IRB nekad raspolagala. Nije vrijeme za političke obračune, ali podsjetiću da je u IRB „nestalo“ preko 200 miliona КM kroz direktne plasmane i izlaganje prema propalim bankama u RS, a tih 200 miliona КM u ovim uslovima bilo bi dragocjeno.

IRB najveću pomoć treba da pruži samostalnim preduzetnicima, zanatlijama (taksisti, frizerski saloni, kozmetičke radnje, uslužne djelatnosti, itd.) koji nemaju dovoljno ili nemaju uopšte akumulacije kapitala da bi krizu preživjeli dva, tri a kamoli šest mjeseci. Za ova lica, linije IRB moraju biti oslobođene za isplatu neto plata i uplate poreza i doprinosa državi, uz najpovoljnije uslove, a u zavisnosti od procjene broja ovakvih subjekata možda i bespovratnim sredstvima države. 

8. Sledeće, Vlada je budžetom za narednu godinu i odlukama o dugoročnom zaduživanju planirala velike investicione radove (iako se ne radi o klasičnim javnim radovima u kenzijanskom smislu), pa bi se u ovim novonastalim uslovima bilo logično da se odustane od nekih planiranih radova, kako bi se sredstva osigurala za redovno funkcionisanje budžeta i neophodnih javnih rashoda, te pomoći nezaposlenim i privrednim subjektima čije je poslovanje potpuno stalo.

Odluka o duguročnom zaduženju u ovoj godini iznosi 315 miliona КM, dok odluka o nivou garancija koje može izdati Vlada Republike Srpske iznosi 800 miliona КM.

Ono što je bilo jako loše u redovnim okolnostima, a to je da Vlada donosi pojedinačne odluke o svakom zaduženju i svakoj izdatoj garanciji, čime je Narodna skupština razvlaštena, u ovakvim vanrednim situacijama djeluje kao olakšavajući faktor jer Narodna skupština ne mora da zasjeda zbog svake pojedinačne garancije ili odluke o zaduženju, tako da Vlada može prema prioritetima određivati kome izdavati garancije i za koje namjene, odnosno odustati od nekih koje ne znače život u ovim okolnostima, a usmjeriti se na pomoć zdravstvenom sektoru i privredi.

Što se tiče odluke o dugoročnom zaduženju od 315 miliona, po svemu sudeći, Vlada će morati probiti ovaj limit, ali napominjem, komercijalne banke imaju dovoljno sredstava da bi ulagale u državne obveznice, te pritisak na Centralnu banku nije opravdan.

Svaki pokušaj „udara“ na sistem monetarnog odbora i 100% pokrića novca u opticaju rezervnom valutom i posledično nemogućnosti Centralne banke da direktno kreditira javne budžete, značio bi potencijalno i monetarne „nemire“, nepovjerenje u valutu, inflaciju i ubrzanu evroizaciju, a to nam u uslovima korona virusa najmanje treba.

Monetarna kriza je kriza koja se najbrže širi. Iako nije vrijeme, ali radi istine podsjetiću da je srpski član Predsjedništva BiH smijenio dva srpska člana u Upravnom odboru Centralne banke, te da nova dva srpska člana nisu imenovana i koliko poznajem Zakon o Centralnoj banci, odluku o promjeni stope obavezne rezerve bez dva srpska člana ne bi mogla da bude donesena.

Zato apelujem na srpskog člana Predsjedništva BiH, da dva srpska člana Upravnog odbora Centralne banke budu što prije imenovana zbog svih budućih kretanja u Centralnoj banci. 

9. Privredna komora već u ovoj fazi treba da osmisli kampanju „Кupujmo domaće“, kako bi se podstakla prodaja firmi sa sjedištem u Republici Srpskoj, te kako bi domaća potrošnja davala željene multiplikativne efekte na ostatak privrede i javne prihode. 

10. Bez obzira na nemogućnost pomoći EU, koja se i sama bavi istim problemom, neophodno je insistirati svim mogućim kanalima diplomatije, da dio evropskih sredstava, te pomoći međunarodnih finansijskih institucija bude usmjeren i na Republiku Srpsku, odnosno BiH.

Sve projekcije međunarodnih institucija, i prije pojave korona virusa, najavljivale su ili recesiju ili usporen rast i u Njamačkoj, i u Italiji, i u Sloveniji, i u Austiriji koji su naši najznačajniji trgovinski partneri. Prije 20 dana kada se korona rasplamsala po Italiji, rekla sam, doduše ne javno, „talijanski problem je naš problem, ona je jedan od naših glavnih spoljnotrgovinskih partnera“.

Svijet je definitivno ravan. I sama sam bila među onim ekonomistima koji su krizu predvidjeli i bez virusa korona, sve je dokumentovano na sjednicama Narodne skupštine Republike Srpske, kada sam ministarki Vidović uporno govorila „Dobra vremena ne traju vječno“, pravite tzv. Buffer-e, ili tampone kada dođu krizne godine i pad javnih prihoda.

Da li je vrijeme da razmišljamo i u pravcu smanjenja plata u javnom sektoru, ovo bi zahtijevalo detaljnu analizu u smislu barem vremenskog okvira trajanja ovog „stend-baj“ režima života u Republici Srspkoj.

Nekoliko budžetskih plata biće isplaćene redovno, ali ako pandemija potraje, ako ekonomska aktivnost bude išla u pravcu produbljivanja krize, onda i ova opcija stoji na raspolaganju. Teret krize moraju ponijeti svi, ali teret ove nepopularne mjere ipak ostavljam vlastima Republike Srpske koji su u „dobrim vremenima“ koja su trajala jedan solidan rok od 5 godina, ispustili da provedu snažnije socio-ekonomske reforme, reforme javnih preduzeća, reformu javne uprave, reforme tržišta rada i najznačajniju reformu smanjenja poreskog opterećenja privrede.

Vlastima Republike Srpske preporučujem, da ako i budu išli u pravcu smanjenja plata u javnom sektoru, da medicinski radnici naravno budu izuzeti, to je pod broj jedan, a drugo da teret procentualnog smanjenja najviše podnesu oni sa najvišim platama, uključujući i mene. To i jeste model kojim bi se oslobodio najveći dio sredstava u cilju anticikličnog djelovanja i pomoći privredi.  

Da li možemo biti optimisti, mislim da da. Ali sve je do nas. Čak i da očekujemo najcrnje prognoze o vremenu trajanja pandemije korona virusom, ima nešto što u ovom svemu može da bude dobro, a to je da zajednički djelujemo. 

Za sada, kao i svi drugi apelujem na poštovanje mjera i preporuka zvaničnih institucija vezano za ograničeno kretanje, higijenu i sve ostalo u cilju neširenja virusa, navela je profesorica Trivić, koja naglašava da ovim mjerama želi da bude partner i konstruktivni faktor vlastima Republike Srpske. 

(BN)