Decenije sukoba: Kako je Nagorno-Karabah postao bure baruta?

Iako se već vijekovima oko ovog regiona sukobljavaju hrišćanski i muslimanski narodi, sukobi u Nagorno-Karabahu imaju korijen u odlukama koje je još u vrijeme SSSR donio Josif Staljin i Kavkaski Biro (Kavbiro) za vrijeme sovjetizacije Zakavkazja.

Staljin je bio vršilac dužnosti komesara za nacionalnosti Sovjetskog Saveza tokom ranih 1920-ih, ogranka vlade pod kojim je stvoren Kavbiro. Poslije ruske revolucije 1917. godine, teritorija Karabah je postala dio Zakavkaske demokratske federativne republike, ali se to ubrzo rastvorilo u zasebne jermenske, azerbejdžanske i gruzijske države.

Niz kratkih ratova

Tokom naredne dvije godine (1918–1920), došlo je do niza kratkih ratova između Jermenije i Azerbejdžana u nekoliko regiona, uključujući Karabah. U julu 1918. godine, prva jermenska skupština Nagorno-Karabaha proglasila je region samoupravom i stvorila Nacionalni savjet i vladu. Kasnije su osmanske trupe ušle u Karabah, naišavši na oružani otpor Jermena.

Poslije poraza Osmanskog carstva u Prvom svjetskom ratu, britanske trupe okupirale su Karabah. Britanska komanda privremeno je potvrdila Hosrov-bega Sultanova (kojeg je imenovala azerbejdžanska vlada) za generalnog guvernera Karabaha i Zangezura, do konačne odluke Pariske mirovne konferencije.

Odluci su se usprotivili karabaški Jermeni. U februaru 1920. godine Nacionalni savjet Karabaha preliminarno je pristao na azerbejdžansku jurisdikciju, dok su Jermeni na drugim mjestima u Karabahu nastavili gerilske borbe, nikada ne prihvatajući sporazum.

Sam sporazum ubrzo je poništila Deveta skupština Karabaha, koja je u aprilu proglasila uniju s Jermenijom.

Dogovor s Turskom

U aprilu 1920, dok je azerbejdžanska vojska bila zauzeta u Karabahu boreći se s lokalnim jermenskim snagama, Azerbejdžan su preuzeli boljševici. Već 10. avgusta 1920. Jermenija je potpisala preliminarni sporazum s boljševicima, pristajući na privremenu boljševičku okupaciju ovih područja dok se ne postigne konačno rješenje. Sljedeće godine Jermeniju i Gruziju takođe su zauzeli boljševici koji su, da bi privukli javnu podršku, obećali da će dodijeliti Karabah Jermeniji, zajedno s regionima Nahčivanom i Zangezurom.

Međutim, Sovjetski Savez je takođe imao dalekosežne planove u vezi s Turskom, nadajući se da će je privući kao saveznika ako učini ustupak muslimanskom Azerbejdžanu. Zato je Sovjetski Savez pristao na podjelu pod kojom će Zangezur pasti pod kontrolu Jermenije, dok će Karabah i Nahčivan biti pod kontrolom Azerbejdžana. Vjeruje se da bi boljševici ostavili Karabah u sastavu Jermenije da nije bilo Turske. Kao rezultat, Autonomna oblast Nagorno-Karabah je postao dio Azerbejdžana u SSSR 7. jula 1923.

Eskalacija

Međutim, Jermenija i Azerbejdžan su se i dalje svađali oko teritorije.

Veliki sukob dvije strane je započeo 1988. godine, kada su karabaški Jermeni zahtijevali da se Karabah prebaci iz sovjetskog Azerbejdžana u sovjetsku Jermeniju. Sukob je početkom 90-ih eskalirao u rat punih razmjera.

Prekid vatre, koji je potpisan 1994. godine, uglavnom je stavio tačku na sukob u cijelom obimu, međutim, mirovni pregovori posredovani od Francuske, Rusije i Sjedinjenih Država propali su 2010. godine.

Azerbejdžan je ponovio prijetnje da će silom vratiti kontrolu nad regionom. Iako je region proglasio nezavisnost, u velikoj mjeri se oslanja na jermensku podršku i Jermenija je uvijek govorila da će vojno braniti teritoriju.

Posljednji put su se sukobili 2016. godine kada je poginulo ukupno 30 vojnika – 12 azerbejdžanskih i 18 jermenskih

(Blic)