Analiza: Stanje u bankarskom sektoru Srpske

Ove godine po 17. put održana je manifestacija pod pokroviteljstvom Centralne banke BiH, na kojoj je najuspješnijim bankama u protekloj godini dodijeljeno priznanje Zlatni BAM (BAM je međunarodna valutna skraćenica za konvertibilnu marku).

Republika Srpska 29.09.2019 | 21:46 Nimalo ne želeći da umanjimo značaj ovih priznanja bankama koje su ih primile, želimo  da u cilju finansijskog opismenjavanja javnosti Republike Srpske ukažemo na realne domete ovog priznanja, odnosno na njegovo adekvatno tumačenje.

Naime, u javnosti Republike Srpske, a situacija nije mnogo različita ni u mnogim razvijenijim zemljama, bankarski (finansijski) sektor se često doživljava kao neko mistično mjesto, gdje neki tajnoviti ljudi “zgrću” ogroman novac na eksploataciji ostatka društva, samo njima znanom (finansijskom) magijom. Iz takvog shvatanja finansijskog sektora onda se izrodilo i tumačenje Zlatnog BAM-a, pa i drugih manifestacija i skupova koje organizuju bankari, kao nečega onostranog. Otprilike, ako ste dobili Zlatni BAM, to znači da ste “druid” višeg reda koji je upražnjavajući neke nepoznate vradžbine uspio od komada željeza da napravi zlato.

Kao neko ko se profesionalno bavi analizom kretanja u bankarskom sektoru i ko lično poznaje većinu viših menadžera u domaćim bankama (bar ovima sa sjedištem u Republici Srpskoj) želim da kažem da je sve prethodno notorna glupost. Bankari su ljudi od krvi i mesa, a ono čime se oni bave nije nikakva magija, već kombinacija nauke i vještine koja se ni po čemu ne razlikuje od “magije” preduzetništva i uspješnog menadžmenta u bilo kom segmentu privrede. Čak bih rekao da je danas postala veća “magija” baviti se proizvodnjom u tzv. realnom sektoru nego baviti se bankarstvom.

A Zlatni BAM nije nikakvo posvećivanje za patrijarha, već jedno sasvim normalno priznanje za rezultate rada u prethodnoj godini. Ako bismo željeli da napravimo poređenje sa fudbalom, onda bi se Zlatni BAM mogao izjednačiti sa priznanjem “igrač kola”, “trener kola” ili “najbolji mladi igrač kola”. Dakle, radi se o priznanjima za postignute rezultate u jednoj (poslovnoj) godini koji ističu banke (i njihove menadžere) koje su u toj godini napravile određene rezultate. I baš kao što ni priznanje “igrač kola” ne govori o tome gdje se njegov tim trenutno nalazi na tabeli, tako ni Zlatni BAM ne govori direktno kakva je pozicija pojedine banke u ovom sektoru. Zapravo, može se čak desiti da tim koji je “zabio” najviše golova u ovom kolu je zapravo tim sa dna tabele ili čak isti onaj tim koji je u prethodnom kolu (godini) primio najviše golova. Ukratko, slika koju daje Zlatni BAM je varljiva, bar ukoliko se jednogodišnji rezultati žele predstaviti kao stanje.

Zbog toga smo željeli da damo “osvrt na stanje na tabeli” ili bar “u polusezoni” smatrajući da bi to javnost Republike Srpske trebalo da interesuje bar podjednako koliko i rezultati kola. A “rezultati na tabeli” su sljedeći (Izvore podataka su nam predstavljali Godišnji izvještaji banaka objavljeni na njihovim zvaničnim web-stranicama).

Najveća banka u Republici Srpskoj je Nova banka. Njena ukupna aktiva na kraju 2018. godine je iznosila 1,95 milijardi KM. Druga banka po veličini aktive je UniCredit banka a.d. Banja Luka sa aktivom od 1,66 milijardi KM, dok je trećeplasirana NLB Razvojna banka a.d. Banja Luka sa aktivom od 1,41 milijardu KM. Međutim, ako bismo željeli da vidimo kako su momčad (banke) igrala u prethodnoj polusezoni (npr. u proteklih pet  godina – odabrali smo period od pet godina budući da je 2013.  bila posljednja poslovna godina u kojoj je bankarski sistem Republike Srpske kao cjelina zabilježio negativan finansijski rezultat. Može se smatrati da je ta godina završetak jednog turbulentnog perioda za banke koji je započeo 2008/9. godine.), došli bismo do donekle različitih rezultata. 

U tom slučaju bi UniCredit banka a.d. Banja Luka “izbila na čelo tabele” budući da je sa prosječnim rastom aktive od 12% godišnje, sa 4. pozicije sa kraja 2013. godine dospjela na 2. mjesto na kraju 2018. smanjivši razliku za vodećim na svega par bodova. Kao što smo istakli, Nova banka je u cijelom petogodišnjem periodu zadržala vodeću poziciju, ali je rast aktive ove banke bio značajno niži (u poređenju sa UniCredit bankom a.d. Banja Luka) i iznosio je prosječno 6% godišnje. Trećeplasirana NLB Razvojna banka a.d. Banja Luka je 2013. godine bila drugoplasirana, ali je zahvaljujući rastu aktive od skromnih 3% godišnje tu poziciju morala da ustupi UniCredit banci, dok je čak i za prvoplasiranom počela značajnije da zaostaje. Čisto zanimljivosti radi, napomenimo i da se nekada najveća banka u Republici Srpskoj i prva koja je dosegla 1 milijardu KM aktive (Hypo, danas Addiko banka a.d. Banja Luka) danas nalazi tek na 5. poziciji po veličini aktive.

Slika je skoro preslikana i ako sa terena veličine aktive pređemo na polje kredita. I po ovom kriterijumu Nova banka je bila i ostala tržišni lider tokom prethodnih pet godina, ali joj “za vrat puše” UniCredit banka a.d. Banja Luka.

Konkretno vrijednost neto kredita (neto krediti se dobiju kad od ukupnih kreditnih plasmana (tzv. bruto kredita) oduzmemo ispravku vrijednosti kredita povezanu sa otpisom problematičnih kreditnih plasmana) Nove banke na kraju 2018. godine iznosila je 1,19 milijardi KM. Vrijednost neto kredita UniCredit banke a.d. Banja Luka na kraju iste godine  iznosila je 0,94 milijarde KM, a trećeplasirane NLB Razvojne banke a.d. Banja Luka 0,75 milijardi KM. Međutim, ako posmatramo prosječnu stopu rasta neto kredita u prethodnih pet godina, dolazimo do zaključka da je najviše bodova kod kuće i na gostovanju u prethodnoj polusezoni zapravo osvojila UniCredit banka a.d. Banja Luka kod koje su krediti rasli po stopi od 7% godišnje. U vodećoj na tabeli (Novoj banci) stopa rasta je bila znatno niža i iznosila je 3%, dok je trećeplasirana banka (NLB Razvojna banka a.d. Banja Luka) zabilježila prosječnu stopu rasta kredita od 5% godišnje. Addiko banka je sa druge pozicije na tabeli sa kraja 2013. godine pala na petu poziciju u 2018. godini.

Naš narod bi rekao “koga su zmije ujedale i guštera se boji”, a Nijemci “ko se jednom opeče taj i u hladnu supu duva”. Zbog toga, a nakon iskustva iz 2008/9. kada se preko noći ispostavilo da je eksplozivni kreditni bum iz perioda 2001-2008. sadržao puno problematičnih kreditnih plasmana, podatke o stanju i rastu aktive/kredita instinktivno upotpunjujemo i podacima o udjelu problematičnih plasmana u ukupnoj aktivi (Regulatori i bankari vole da jednostavne stvari “krste”  složenim pojmovima, valjda dajući time sebi na važnosti.

Tako se iza pojmova neperformansnih/neprihodujućih kredita (NPL) i neperformansne /neprihodujuće aktive (NPE) zapravo kriju podaci o kreditima/aktivi koje su banke dale klijentima, a koji ta sredstva ne vraćaju uredno). Po ovom kriterijumu pozitivno se ističu (vrh tabele zauzimaju) NLB Razvojna banka a.d. Banja Luka kod koje svega 5,2% plasmana ima neke probleme sa povratom, te UniCredit banka a.d. Banja Luka sa 6,8% problematičnih plasmana. Nova banka ima problema sa naplatom 14% svojih plasmana, a Addiko banka sa naplatom 14,8% svojih plasmana. Fudbalskim rječnikom rečeno, “lider na tabeli je u zadnjih nekoliko kola primio dosta golova na domaćem terenu, dok su prvi pratioci na tabeli bili dosta oprezniji u odbrani”.

Slika je tek neznatno drugačija i ako primijenimo kriterijum primljenih depozita. I po ovom kriterijumu ubjedljivo najveća banka u Republici Srpskoj je Nova banka sa primljenim depozitima koji su na kraju 2018. godine iznosili 1,52 milijarde KM. Drugoplasirana po ovom kriterijumu je  NLB Razvojna banka a.d. Banja Luka sa primljenim depozitima vrijednim 1,13 milijardi KM, dok je trećeplasirana banka UniCredit banka a.d. Banja Luka sa 1,01 milijardu KM primljenih depozita. Ako se, pak, vratimo na polje osvojenih bodova u polusezoni, na čelo opet izbija UniCredit banka a.d. Banja Luka kod koje su primljeni depoziti u proteklih pet godina rasli po stopi od 14% godišnje. Iza nje se nalazi Sberbank a.d. Banja Luka kod koje su primljeni depoziti rasli po stopi od 13% godišnje zahvaljujući čemu se ova banka našla na 4. poziciji među bankama sa sjedištem u Republici Srpskoj po kriterijumu primljenih depozita. U vodećoj banci (Novoj banci) primljeni depoziti su u proteklih pet godina rasli po stopi od 7%, a u drugoplasiranoj  NLB Razvojnoj banci a.d. Banja Luka po stopi od 5% godišnje.

Iako postoji još na desetine kriterijuma koji bi se mogli primijeniti u stručnoj analizi tipa KPI (Key Performance Indicators – Ključni pokazatelji performansi) za ocjenu tržišne pozicije pojedinih banaka, u jednom tekstu publicističkog tipa poput ovoga mislimo da je dovoljno uzeti u obzir još svega dva indikatora: profitabilnost i kapitalizovanost, tj. koliko dobiti stvaraju banke i koliko su adekvatno kapitalizovane (uslovno rečeno sigurne).

Po ostvarenoj dobiti u prethodnih pet godina vodeća banka u Republici Srpskoj je NLB Razvojna banka a.d. Banja Luka. Njeni vlasnici su od nje za tih pet godina prihodovali (neto) dobit od čak 140,4 miliona KM. Vlasnici UniCredit banke a.d. Banja Luka su u prethodnih pet godina prihodovali 115 miliona KM, a vlasnici Nove banke “svega” 57 miliona KM. Vlasnici Hypo/Addiko banke nisu prihodovali ništa, već su morali da u ovu banku “ubrizgaju” ili od ranije ostvarene dobiti vrate 75,4 miliona KM.

Budući da dobit izražena u apsolutnoj vrijednosti ama baš ništa ne govori o angažovanom kapitalu potrebnom za stvaranje te dobiti, a u pokušaju da izbjegnemo stručne indikatore koje javnost ne poznaje /ne razumije/ ne voli tipa ROI, ROA, ROE, rizikom ponderisana aktiva i slično, konstruisali smo vlastiti i vrlo jednostavan pokazatelj vlastiti kapital podijeljen sa prosječnom godišnjom neto dobiti. Ovaj indikator nam slikovito govori o tome koliko godina je potrebno da se iz ostvarene dobiti vlasnicima vrati uložena investicija. Doduše, pri tome zanemarujemo činjenicu da vlasnici kapitala de facto ne mogu da povuku svu ostvarenu dobit budući da sa rastom aktive/plasmana banke moraju da povećaju i svoje uloge/reinvestiraju dio ostvarene dobiti.

Podaci su takvi da je i dalje dobro biti bankar/vlasnik banke.

Naime, banka sa najvećim vlastitim kapitalom u apsolutnom iznosu je UniCredit banka a.d. Banja Luka. Vrijednost njenog kapitala na kraju 2018. godine je iznosila 218,7 miliona KM. Kako je prosječna neto dobit koju je ostvarivala ova banka u prethodnih pet godina iznosila oko 23 miliona KM godišnje, to bi značilo da je za povrat investicije potrebno oko 9,5 godina.

Ipak, sa vlastitim kapitalom od 172,9 miliona KM i prosječnom dobiti od oko 28 miliona KM godišnje može se reći da su slovenački investitori “uboli premiju” kupovinom NLB Razvojne banke a.d. Banja Luka. Naime, ova banka sama sebe otplati za svega 6,2 godine. Naravno, “uboli premiju” treba shvatiti vrlo uslovno budući da rezultat nije posljedica sreće, već rada menadžmenta ove banke. Na određenom rastojanju nalazi se Nova banka kod koje vlasnici 154,6 miliona KM kapitala, moraju da čekaju 13,6 godina da im se investicija vrati.

Na kraju, šta zaključiti? Koja je najbolja banka u Republici Srpskoj? Fudbalskim rječnikom rečeno, prvo mjesto na tabeli već godinama drži Nova banka. U najboljoj formi/najviše osvojenih bodova u polusezoni ima UniCredit banka a.d. Banja Luka i ona je trenutno najozbiljniji pretendent da ugrozi šampiona. Pred domaćom publikom (vlasnicima) najbolje igra NLB Razvojna banka a.d. Banja Luka. Primjetno je da i neke manje banke “sa dna tabele” imaju šampionske ambicije u budućnosti, mada se objektivno i dalje nalaze “u značajnom bodovnom zaostatku za vodećima”.

Piše: Marko Đogo
(Biznis.ba / NN)