Kakvo je stanje spoljnog duga Srpske?

Uprkos evidentnom rastu prihoda od indirektnih poreza u BiH tokom posljednjih deset godina, dio kolača koji pripada opštinama i gradovima u Republici Srpskoj je isti kao i 2007. godine ili čak manji.

Republika Srpska 23.06.2016 | 13:53 Razlog za to leži u činjenici da je istovremeno sa rastom prihoda od indirektnih poreza rastao i spoljni dug BiH i entiteta, te su rastuće obaveze po osnovu finansiranja/otplaćivanja spoljnog  duga "pojele“ dio kolača koji  se  raspodjeljuje entitetima i  lokalnim  zajednicama.

Podaci na sljedećem grafikonu pokazuju kojom dinamikom je rastao spoljni dug BiH, Republike Srpske i FBiH u posljednjih deset godina.


Srazmjeno rastu spoljnog duga rasle su  i  obaveze po osnovu finansiranja istog u oba entiteta i Brčko Distriktu. Primjera radi, 2006. godine Republika Srpska je izdvajala 92 miliona KM godišnje na ime vraćanja spoljnog duga dok je 2015.  godine u tu istu svrhu izdvajala skoro 200 miliona KM.


Udio spoljnog duga Republike Srpske je u strukturi udjela ukupnih prihoda od indirektnih poreza koji pripadaju RS 2007. i 2008. godine bio u visini od 7%, zatim 8% u 2009., 9% u 2010. i 2011. godini, a nakon toga se bilježi intenzivniji porast iznosa godišnje otplate. U 2012. godini udio spoljnog duga RS u strukturi ukupnih prihoda od indirektnih poreza koji pripadaju Srpskoj porastao je na 12%, dok ovaj procenat dostiže čak 18% u 2013. i 2014. godini.

S druge strane, ako se pogleda učešće u strukturi spoljnog duga, podaci za period 2011-2014 godine pokazuju da je učešće spoljnog duga lokalnih zajednica sa 1% poraslo na 2%, a prema projekcijama za period 2015-2017 godine ovaj rast će biti minimalan i rezultiraće i dalje niskim nivoom učešća lokalnih zajednica u strukturi stanja spoljne zaduženosti od maksimalno 3%, dok će javna preduzeća i Investiciono razvojna banke Republike Srpske u 2017. godini učestvovati sa 32%, odnosno, budžet Srpske sa 65%.



Uz  nisko  učešće lokalnih zajednica u  strukturi spoljnog duga, treba ipak naglasiti da su pojedina zaduženja iz spoljnih izvora napravljena radi ulaganja u infrastrukturu, javni sektor i  privredne djelatnosti od čega su  i  lokalne zajednice imale određenu korist kroz projekte putne infrastrukture, vodosnabdijevanja, itd.

Međutim, ako se posmatra udio u ukupnom iznosu obaveza za 2015. godinu onda se može uočiti da Republika Srpska trenutno ima najveće pojedinačno opterećenje po osnovu obaveza prema Međunarodnom monetarnom fondu, i to 35.9 miliona KM a nakon toga i obaveze prema drugim finansijskim organizacijama poput Svjetske banke, Evropske banke za obnovu i razvoj, Evropske investicione banke, Londonskog kluba, itd.

Nasuprot tome, direktne koristi koje su lokalne zajednice ostvarile po osnovu pojedinih zaduženja, poput kredita dobijenih od MMF-a, ni izbliza nisu proporcionalne obavezama proisteklim iz tih zaduženja, a predstavnici jedinica lokalne samouprave nisu imali ni mogućnost da učestvuju u donošenju odluka o sadržaju tih kreditnih aranžmana.

Šta očekivati u narednom periodu?

U skladu sa projekcijama Dokumenta okvirnog budžeta za 2016-2018. godinu i Programa ekonomskih reformi u BiH, indeks ukupnog spoljnog  duga  Republike  Srpske će u 2017. godini dostići vrijednost od 1.58 u odnosu na 2011. godinu. U  isto vrijeme, obaveze po osnovu servisiranja ukupnog spoljnog duga će u 2017.  godini iznositi 364 miliona KM godišnje što je 2.86 puta više u odnosu na 2011. godinu.



Izvjesno je da zbog porasta godišnje otplate spoljnog duga slijedi nastavak trenda pada prihoda od indirektnih poreza lokalnim zajednicama, što će se nepovoljno odraziti na budžete svih opština i gradova u Republici Srpskoj. Već u 2017. godini može se očekivati da iznos obaveza po osnovu godišnje otplate spoljnog duga bude znatno veći od iznosa koji se opštinama i gradovima u Republici Srpskoj raspodjeljuju po osnovu prikupljenih indirektnih poreza.

To će svakako još više zaoštriti situaciju kada je u pitanju izvršenje lokalnih budžeta i njihovo usaglašavanje sa rastućim potrebama građana. Shodno tome za očekivati je da lokalne zajednice, ali i drugi akteri u sistemu raspodjele, sve glasnije zagovaraju inicijativu za redefinisanje načina distribucije prihoda od indirektnih poreza. Jedinice lokalne samouprave u Republici Srpskoj određeno uporište za takva nastojanja mogu imati i u Evropskoj povelji o lokalnoj upravi koja kaže da prihodi lokalnih jedinica moraju biti srazmjerni njihovim ovlašćenjima predviđenim ustavom i zakonom.

Zbog toga javni dijalog predstavnika lokalnih i centralnih vlasti treba da bude usmjeren ka novom sistemu raspodjele i odgovornijoj politici upravljanja spoljnim dugom.

U svjetlu rasprave o novom sistemu raspodjele i redistribuciji jedno od pitanja koje se nameće je srazmjerno učešće opština i gradova u obavezama po osnovu servisiranja spoljnog duga. Tu se prvenstveno misli na učešće u servisiranju obaveza po osnovu onih zaduženja o kojima opštine i gradovi niti odlučuju niti ostvaruju bilo kakve direktne koristi. Apropo učešća u servisiranju inokredita legitimnim se čini i pitanje da li BiH institucije treba da budu oslobođenje obaveza  po osnovu vraćanja spoljnog duga, pogotovo ako se zna da predstavnici ovih institucija direktno odlučuju o spoljnim zaduženjima.

Obzirom da drugačija redistribucija sama po sebi ne može riješiti problem smanjenih prihoda od indirektnih poreza jer kao mjera ima ograničene efekte (uzimanje od jednih da bi se dalo drugima) važno je u isto vrijeme odgovornije upravljati spoljnim dugom.

U tom smislu potrebno je stabilizovati godišnje obaveze po osnovu otplate spoljnog duga u narednom periodu te uskladiti dinamiku otplate sa raspoloživim izvorima javnih prihoda na entitetskom i lokalnim nivoima. Odgovorna politika upravljanja spoljnim dugom podrazumijeva poštovanje temeljnih ekonomskih principa koji kažu da povrat od investicije koja se finansira iz kredita mora biti veći od obaveza po tom istom zaduženju.

U Republici Srpskoj to znači da rast BDP-a mora biti veći od rasta zaduženosti što trenutno nije slučaj. Konačno, odgovorna politika upravljanja spoljnim dugom zahtijeva i znatno viši nivo transparentnosti u njenom sprovođenju, kao i veći stepen participativnosti predstavnika lokalnih zajednica u procesu donošenja odluka, kako o strukturi, tako i o namjeni budućih zaduživanja.

(Centar za istraživanje i studije - GEA)