Javna preduzeća u Srpskoj postala stranački plijen?!

Javna preduzeća u Republici Srpskoj – nekada privredni giganti, a danas najveći privredni gubitaši. Iako se njihova reorganizacija najavljuje godinama, za sada je sve ostalo samo mrtvo slovo na papiru. Javna preduzeća uglavnom služe kao stranački plijen, ali podjela funkcija po preduzećima među koalicionim partnerima se pokazala kao očigledno loš koncept.

Umjesto da budu ključni izvor profita i da dio svoje dobiti usmjeravaju na budžet, 233 javna preduzeća sa oko 27 hiljada zaposlenih, koliko ih je zvanično bilo u prošloj godini, postali su glavni potrošači budžetskih sredstava. A da može drugačije, pokazuju razvijene zemlje koje su svoja javna preduzeća pretvorile u korporacije i sa ostatkom javnog sektora, čine i do 40 odsto BDP–a.

„U svim zemljama u Evropi, javna preduzeća ne smiju gomilati gubitke, uopšte ne smiju biti na gubitku. Moraju imati maksimalne rezultate i efekte svog rada u cilju zadovoljenja potreba građana. Eventualno mogu biti na nuli u smislu prihoda i troškova“, poručuje ekonomista Zoran Pavlović.

Postoje tri jasna modela po kojima javna preduzeća u svijetu funkcionišu, i svaki od njih podrazumijeva uklanjanje većeg dijela nepotrebne administracije, izbacivanje na tržište radi konkurentnosti, a institucije kontrolišu finansije i velike projekte. U Republici Srpskoj obrnut raspored stvari.

„Dobili smo onu staru „radnike seljacima, fabrike zemljacima“. Riječ je o nečemu što se naziva kumovska ekonomija. Sve to izaziva loše posljedice, jer niti su ta preduzeća slobodna u svojoj aktivnosti, niti su lišena partnerstva na način kako im to propisuje neka vlast“, kaže bivši diplomata Igor Davidović. 

Međunarodni monetarni fond ima vrlo jasna uputsva kada je u pitanju održivost javnih preduzeća – država kao vlasnik trajnog kapitala ima odgovornost za donošenje odluka, pri čemu raport podnosi Parlamentu, a svu dobit preusmjerava na lokalnu zajednicu. U Republici Srpskoj su kao model upravljanja javnim preduzećima, što je MMF naveo kao pogubno za postizanje uspjeha, uveli politiku i podobne kadrove.

„MMF je u vrijeme Franciska Parodija skupljao 18 mjeseci finansijske izvještaje kako bi prikazao stvarni dug javnih preduzeća, i to samo onih u kojima je država vlasnik više od 50 odsto. Pokazalo se da neki ne podnose nikad finansijske izvještaje. Prema tome, šta očekivati. Kad zasjednu na vlast, ponašaju se kao da je to ostavština od mame i tate, a i tad bi se valjda bolje ponašali“, poručuje ekonomista Svetlana Cenić.

„Imate autsorsing, odnosno da iznajmljujete radnu snagu za čišćenje, održavanje, samo ostaviti osnovnu djelatnost kojom se bave ta preduzeća. Bilo je takvih pokušaja, npr. u Šumama Srpske, da drugi partneri izvlače drva, stupce, da oni režu i time se bave, a Šumama ostaje samo osnovna djelatnost. Dolaskom SNSD – a na vlast nabavljena je opet mehanizacija, koja je bila polovna, a plaćena preskupo, pa smo se vratili na početak“, kaže novinar Siniša Vukelić.

Pitanjem javnih preduzeća u Republici Srpskoj bavio se i glavni republički revizor. Prema posljednjem izvještaju Interne revizije i kontrole, koji je urađen krajem 2022. godine, Glavna služba za reviziju javnog sektora Republike Srpske je navela da javna preduzeća nisu uspostavila efikasan i efektivan sistem internih finansijskih kontrola, a organizacija i način funkcionisanja interne revizije ne doprinosi u dovoljnoj mjeri ostvarivanju njihovih ciljeva.

Dokaz da se zbog toga niko nije ni počešao, je da su i nakon posljednjih opštih izbora javna preduzeća bila glavna tema pregovora svih koalicija, i sve se svelo na to ko će ugrabiti što veći plijen i tako napuniti sopstveni džep na štetu državnog.

(BN) Foto: Ilustracija/Direkt