Rafinerija Brod: Tragedija u više činova

Na kraju 2018. godine Rafinerija nafte u Brodu imala je akumulirani gubitak u iznosu od 622,3 miliona maraka. Samo prošle godine Rafinerija je poslovala sa gubitkom od 10,9 miliona maraka, dok su njene kratkoročne obaveze veće od obrtne imovine za 40 miliona maraka.

Republika Srpska 14.10.2019 | 15:34 Otkako je Rafinerija privatizovana ne prestaju priče o kriminalu koji se 12 godina „valja“ u ovoj fabrici. Brojni revizorski i finansijski izvještaji i analize nevladinih organizacija pokazale su da je u Rafineriji „nešto trulo“, ali pravnih posljedica po odgovorne nema. Niti iko objašnjava kako je napravljen minus od 620 miliona maraka.

Ulaskom Rusa u brodsku rafineriju počela je njena propast. Nafta, taj proizvod traženiji od svega, umjesto da je rafineriju podigla na sedmo nebo - svukla ju je u blato iz kojeg je i potekla. Godinama se priča o netransperentnoj privatizaciji, o povezanim pravnim licima, o transfernim cijenima, ali odgovorni - i Vlada Srpske i Rusi - o tome ćute.

Istorija pitanja

Rafinerija nafte Brod osnovana je 1889. godine, a nakon završetka izgradnje počela je sa radom tri godine kasnije kao „Danica“ - dioničko društvo hemijske industrije. U toku 1927. godine Rafineriju od države kupuje američka kompanija „Standard Oil Company“ i ona ostaje u njenom vlasništvu do 1941. godine. Pod budnim okom FNRJ Rafinerija se nacionalizuje i nastavlja sa proizvodnjom 1949. godine.

Od 6. aprila 1998. godine Rafinerija posluje kao zavisno preduzeće Matičnog državnog preduzeća Naftna industrija Republike Srpske. Rješenjem Osnovnog suda u Doboju od 6. februara 2003. godine registrovana je promjena načina organizovanja i Matično preduzeće Naftna industrija Republike Srpske - Zavisno preduzeće Rafinerija nafte Srpski Brod upisan je u sudski registar kao Holding kompanija Rafinerija nafte Srpski Brod.

Prvo dolazi „Vitol“

Rafinerija nafte Bosanski Brod je u decembru 2003. godine potpisala ugovor sa engleskom kompanijom „Vitol“. Ugovorom je definisano da će Rafinerija naftu prerađivati isključivo za potrebe „Vitola“ i da neće sklapati slične ugovore sa drugim kompanijama.



U ugovoru se navodi da će „Vitol svakog mjeseca obezbijediti najmanje 60.000, a najviše 100.000 tona sirove nafte“. Cijena prerade nafte bila je, kako je stajalo u ugovoru, 28 dolara po toni sirove nafte.

Jedini vlasnik sirove i prerađene nafte je „Vitol“, a Rafinerija se obavezala da će pomoći prilikom prodaje finalnih proizvoda, dok se „Vitol“ obavezao Rafineriji da će uplatiti dva miliona dolara avansno uz kamatu od četiri odsto iznad LIBOR-a.

Ugovor je potpisan na godinu dana i to uz član kojim se saradnja automatski produžuje na još godinu dana ako se ne sklopi novi ugovor o poslovno-tehničkoj saradnji. Ugovor je naslonjen na zakonodavstvo Velike Britanije, a u ime Rafinerije ga je potpisao njen tadašnji direktor Ilija Drpa.

Ministarstvo privrede i energetike, na čijem je čelu tada bio Milan Bogićević, „neopozivo i bezuslovno je garantovala ispunjenje ugovornih obaveza Rafinerije nafte Srpski Brod preuzetih potpisanim ugovorom o uslužnoj preradi sirove nafte i prodaji derivata“.

Rafinerija je u aprilu 2004. godine tražila raskid ugovora. Godinu dana kasnije „Vitol“ i kompanija „Galaksi“ nude Vladi RS preuzimanje Rafinerije. „Vitol“ i „Galaksi“, kojima je Rafinerija ostala dužna oko tri miliona evra, nude Vladi formiranje zajedničkog preduzeća u kojem bi ove dvije kompanije imale 70 odsto učešća. „Vitol“ bi imao punu kontrolu nad Rafinerijom pet godina s mogućnošću produženja za još pet. Rafinerija bi za njih prerađivala naftu.

Kada su propali svi pokušaji sporazumnog raskida ugovora, Vitol je 28. jula 2006. godine u Londonu tužio Republiku Srpsku i Rafineriju tražeći 115 miliona dolara za izgubljenu dobit.

Vlada Republike Srpske i Narodna skupština RS 2007. godine donose odluku o prodaji naftnog sektora ruskoj kompaniji „Njeftegazinkor“. Potpisan je ugovor koji je podrazumijevao da ruska kompanija plati 121 milion evra. Utvrđeno je da dugovi Rafinerije nafte Brod iznose najmanje 207 miliona KM.

Dogovoreno je da ruski kupac preuzme dug za poreze i doprinose (133 miliona KM) koji će mu biti reprogramirani na devet godina uz grejs period od četiri godine i bez kamata. Rusi isplaćuju Vladi 121 miliona evra za akcije Naftne industrije, s tim da Vlada RS mora isplatiti 72,5 miliona evra povjeriocima Rafinerije u Brodu.

Vlada potom formira Komisiju nepoznatog sastava koja je trebala da pregovara sa povjeriocima, utvrdi dug i predloži namirenje. Cijeli proces je vođen pod oznakom „strogo povjerljivo“. Narodna skupština Srpske je na prijedlog Vlade usvojila zaključak prema kojem se najvećim povjeriocima može isplatiti do 70 odsto traženog novca.

Ovim je pregovarački tim Vlade dobio ekskluzivno pravo da u „četiri oka“ određuje visinu iznosa koji će biti isplaćeni. Kroz ove pregovore koji su trajali više mjeseci dogovoreno je poravnanje dugova sa kompanijama među kojima je i „Vitol“. Vlada RS je „Vitolu“ u julu 2007. godine isplatila 27.398 miliona američkih dolara.

Specijalno tužilaštvo RS godinama je vodilo istragu protiv odgovornih lica. Podignute su optužnice protiv Ilije Drpe i Milana Bogićevića. Vrhovni sud RS je 1. aprila 2013. godine pravosnažno oslobodio i Bogićevića i Drpu.

U obrazloženju oslobađajuće presude navedeno je da Bogićević i Drpa nisu imali direktni umišljaj i volju da sa „Vitolom“ zaključe ugovor o uslužnoj preradi nafte koji će nanijeti štetu Republici Srpskoj. Vrhovni sud RS u februaru 2012. godine ukinuo je prvostepenu presudu Posebnog odjeljenja Okružnog suda Banjaluka, prema kojoj je Drpa bio osuđen na dvije, a Bogićević na godinu i po dana zatvora.

Među saslušanima je bio i nekadašnji predsjednik Republike Srpske Dragan Čavić. Godinama ljuti opozicionar, a sada dio vladajuće koalicije i direktor „Elektrokrajine“, Čavić je tada govorio da je krajnje sumnjiv iznos koji je isplaćen „Vitolu“.

- U samom postupku dokazivanja u sudskom postupku protiv Drpe i Bogićevića ljudi koji su radili na stručnoj ekspertizi su dokazali da je taj iznos odštete koji je isplaćen apsurdan. Šteta je prema tim podacima višestruko, višektruko niža. Priča o Vitolu je samo mala slika onog što se dešavalo tokom privatizacije Rafinerije, a samo bog zna šta je tu sve bilo - isticao je tada Čavić. (nastaviće se)

(Eho.ba)