Uzalud tražili "više socijalizma"

Na današnji dan 1968. godine počele su čuvene studentske demonstracije u SFRJ, koje su trajale sedam dana, a završene su podrškom doživotnog lidera Josipa Broza Tita demonstrantima, nakon koje su mnogi otišli u zatvor ili su izbačeni sa univerziteta.

Region 03.06.2017 | 10:09 Tokom 1965. godine započela je privredna reforma, a njeni efekti bili su nagli rast cijena i nezaposlenost, jer su mnoge firme zbog neefikasnog poslovanja propadale. Mnogi radnici mjesecima nisu primali platu.

Veliki broj radnika zato odlazi u inostranstvo, gdje je jugoslovenska radna snaga bila dobrodošla. Ali, u samoj zemlji ekonomske tenzije su rasle.

Uveče 2. juna 1968. godine bila je zakazana manifestacije pod nazivom "Karavan prijateljstva `68" i "Mikrofon je vaš", čiji su organizatori bili Dom omladine Beograda i list "Večernje novosti“.

Manifestacija je prvobitno trebalo da se održi napolju u omladinskom naselju, s tim da su njoj mogli da prisustvuju i studenti i građani. Pošto su meteorolozi najavili kišu, odlučeno je da se priredba održi u sali Radničkog univerziteta na Novom Beogradu.

Zbog ograničenog broja mjesta u sali, prioritet ulaska na priredbu imali su brigadiri, te za sve zainteresovane studente nije bilo dovoljno mjesta. Oni koji su ostali napolju protestovali su i uskoro su počele da lete kamenice.

Priredba je prekinuta i došlo je do opšte tuče između brigadira i studenata. Uskoro je došla i milicija, koja se u pokušaju da uspostavi red otvoreno sukobila sa studentima.



Trećeg juna održani su sastanci i nekoliko hiljada studenata krenulo je prema Beogradu noseći zastave, Titove slike i parole.

Poznat je obračun demonstranata i policije kod beogradskog podvožnjaka. Načelnik beogradske policije Nikola Bugarčić izdao je naređenje policiji da studenti ni po koju cijenu ne smiju da prođu.

Policija pod šljemovima upotrijebila je i vatreno oružje. Bilo je mnogo ranjenih, a broj poginulih je zataškan, ali se govorilo o četiri poginula lica.

Studente su podržali i mnogi profesori, a "požar" demonstracija zahvatio je i druge gradove u tadašnjoj Jugoslaviji.

Na glavnoj bini u Beogradu smjenjivali su se umjetnici, od kojih je Stevo Žigon dobio ovacije izvođenjem govora Robespijera iz predstave "Dantonova smrt", koja se tada igrala u Jugoslovenskom dramskom pozorištu.

Filmski režiser Dušan Makavejev sve je to snimao, a i drugi umjetnici solidarisali su se sa studentima, poput Desanke Maksimović i Mire Alečković.

Demonstranti su imali nekoliko ključnih zahtjeva: ideološki pluralizam, mogućnost opoziva delegata i stvarna vlast zajednice, stalni protok ideja i borba protiv monopolisanja informacija i znanja.

Zatim, borbu protiv svih oblika hijerarhizacije, ukidanje podjele rada, da firmama upravljaju radnici, a fakultetima studenti.

Nakon što su stvari prijetile da izmaknu kontroli, Josip Broz Tito je javno podržao studente, došlo je do relativizacije zahtjeva, a onda i do razvodnjavanja demonstracija, koje su se same ugasile.

Jedan dio demonstranata je prošao bez posljedica, ali mnogi od njih, koji su prokazani kao lideri pobune, te jedan broj profesora, platili su svoje učešće u demonstracijama zatvorima ili gubljenjem radnih mjesta.

Te demonstracije, u kojima je traženo "više socijalizma", bile su odjek velikih studentskih pokreta u Evropi, ali, kao ni njihovi uzori, nisu dale rezultate.

Izvor: Srna