Zaduženjima pune budžete

Budžeti u BiH su sve više opterećeni zaduženjem, koje raste iz godine u godinu, pokazuju podaci nevladine organizacije Centar za zastupanje građanskih interesa (CPI), koja je uradila opsežnu analizu javnih finansija na svim nivoima vlasti u BiH od 2005. do 2013. godine.

Bosna i Hercegovina 18.02.2015 | 09:49

Prema podacima koje su iznijeli, 76,21 odsto od ukupne sume budžetskih prihoda na raznim nivoima u BiH otpada na poreske prihode, dok lična primanja predstavljaju 36,46 odsto ukupne budžetske potrošnje.

DRŽAVNI NIVO: Primjera radi, na nivou BiH, gdje se nalaze podaci od 2005. do 2012. godine, vidljivo je da su prihodi i rashodi značajno rasli nakon 2005. godine, a potrošnja na nivou države uglavnom je bila izbalansirana sa minimalnim suficitima, dok su jedino 2010. i 2011. zabilježeni deficiti.

Najveća prihodovna strana su sredstva od poreskih prihoda, koji značajno rastu od 2006. godine.

Ratko Kovačević, portparol Uprave za indirektno oporezivanje BiH, kaže da su prihodi te godine značajno porasli, jer je UIO od 1. januara počela da primjenjuje porez na dodatu vrijednost. On je objasnio da je do tada bio plaćan porez na promet, koji krajnji potrošači često nisu plaćali. Kod PDV-a, porez na dodatnu vrijednost prebacuje se u potrošačkom lancu na krajnjeg korisnika, zbog čega je prostor za zloupotrebe sveden na minimum, pa su prihodi značajno počeli da rastu na svim nivoima.

Sljedeća, znatno manja stavka na prihodovnoj strani odnosi se na ostale prihode, odnosno na prihode od imovine, kursnih razlika, privatizacije, različitih taksi i slično.

Što se tiče rashodovne strane na državnom nivou, najveća stavka odnosi se na lična primanja, koja su do 2011. godine bila u konstantnom porastu, a 2012. godine su neznatno pala. Te 2011. godine na državnom nivou je na plate i primanja otišlo okupno 648 miliona maraka.

Prethodne, 2010. godine, zabilježen je i najveći državni deficit: te godine prihodi su iznosili 1,206 milijardi maraka, a rashodi 1,276 milijardi.

Sljedeća najveća rashodovna strana je otplata dugova, koja je u 2012. godini iznosila 413 miliona maraka i bila najveća za tu godinu.

NIVO REPUBLIKE SRPSKE: Što se tiče Republike Srpske, zaključno sa 2013. godinom, najveći prihodi bili su 2011. godine, ali je i te godine zabilježen najveći deficit koji je iznosio oko 133 miliona maraka. Upravo te godine zabilježen je značajan rast otplate duga, koji je iznosio 240 miliona maraka. Naredne godine za otplatu duga izdvojeno je 363 miliona maraka, a 2013. 460 miliona maraka. Negativna je činjenica da od 2009. godine u prihodima budžeta Republike Srpske sve veći udio ima zaduženje, koje je te godine iznosilo 131 milion, naredne godine 177 miliona, zatim 248 miliona 2011. godine, te 288 miliona 2012. i čak 406 miliona 2013. godine.

Kao i na državnom nivou, najveća prihodovna stavka u budžetu RS je u porezima, koja počinje da raste 2006. godine uvođenjem poreza na dodatu vrijednost.

Najveća rashodovna strana u budžetu Republike Srpske odnosi se na transfere i doznake, koja je bila najveća 2011.

godine i iznosila ukupno 763 miliona maraka. U ovoj stavci nalaze se subvencije, grantovi, transferi fondovima, jedinicama lokalne samouprave i slično. Nakon ove stavke, najveća rashodovna strana u budžetu su plate i primanja, a i ova stavka je bila najveća 2011. godine i iznosila je 712 miliona maraka.

NIVO FBiH: Najveće oscilacije vidljive su u budžetu FBiH. Recimo, najveći deficit imali su 2008. godine, koji je iznosio 338 miliona maraka, a najveći suficit već naredne godine, koji je iznosio 280 miliona maraka. Ali, treba imati u vidu da je te godine čak 450 miliona maraka u budžetskim prihodima došlo kroz zaduženja, koji su te godine ujedno bili i najveći.

Slično kao i u Republici Srpskoj, od 2011. godine počinje naglo daraste rashodovna strana u otplati dugovanja: Građani FBiH su 2013. godine na otplatu dugova morali da daju čak 616 miliona maraka.

Muris Čičić, sarajevski profesor ekonomije, ističe da ga ne iznenađuje podatak da kreatori budžeta sve više posežu za zaduženjem kako bi pokrpili budžetske rupe.

"To je vrlo loše za ekonomsku situaciju u zemlji. Jednostavno, nema dovoljno kapitala za investiranje u neke produktivne projekte. Pošto je to izostalo, sve više i više ovisimo o stranom kapitalu. A BiH ima resurse koji bi mogli da se pretvore u profit i poprave stanje u budžetima", smatra on.

Zoran Pavlović, ekonomski analitičar, smatra da je 2006. godina bila početak negativnog trenda, jer su naglo skočili prihodi od PDV-a, pa su se vlasti sve manje bavile reformama u realnom sektoru, a sve više grabile u kasu UIO.

On je skeptičan da će mjere Vlade Republike Srpske donijeti željeni efekat, smatrajući da se radi o kozmetičkim mjerama, a ne o strukturalnim promjenama.

"Entitetski budžeti su se previše oslonili na prihode od PDV-a i potpuno zanemarili privredu i realni sektor. Sve informacije o reindustrijalizaciji koje čujete u medijima jednostavno padaju u vodu", smatra on.

Inače, baza podataka CPI-ja sadrži više od 350.000 unosa, od državnog do opštinskog nivoa. Prikazani su budžetski prihodi u ukupnom iznosu od 60.801.410.826 KM i potrošnja u iznosu od 60.461.740.367 KM.